Desagerturiko eritasuna da gaur egun poliomielitisa, baina kezkatuta daude 1950eko eta 1960ko hamarraldietan gaixorik egon ziren andre-gizonak; gero eta gordinago sumatzen dituzte sintomak, eta laguntza eske ari dira, gaitzaren osteko sindromeak izututa
Parke batean eseri eta solastatzea da asmoa, udazken epeleko arratsalde
batean, Donostian. Haraino iristeko zebra bidea igaro behar dela ikusi
dutenean, abisua eman dute zenbaitzuek: ez dakite iritsiko diren.
Makuluekin lagunduta egin dute gehienek bidea, polioa zer gaitz mota den
azaltzen, sintomak zerrendatzen... Izan ere, hamarkadak dira
poliomielitisarekin ez dela inor eritzen Euskal Herrian, baina 1950ean,
1960an eta aurretik gaixotutako pertsonak batzen ari dira orain, urteak
bete ahala gaitzaren sintomak areagotu egin zaizkiela ikusi baitute.
Kezka nagusi bat dute: gaitzaren osteko sindromea izatea.
Mahai baten bueltan esertzeko moldatu dira gehienak; zutik geratu da Aitor Azkarate (1955, Bergara, Gipuzkoa), bi makulurekin. Esertzen bada altxatzea kostako zaiola adierazi du. 11 hilabeteko umetxo bat zela izan zuen polioa. Ezin izan du inoiz ahaztu. «Ni, beti herren». Nolanahi ere, mugak muga, urte askoan «bizimodu normala» izateko moldatu zela adierazi du. Orain urte batzuk lesio batek alarmak piztu zituen arte: gorri. «Orkatila apurtu nuen». Ez zen berehalakoan osatu, eta ordutik makuluekin ibili behar izan du, zailtasunak pilatuz joan diren gainbehera batean. Esaterako, lanera itzultzeko modurik izan ez badu ere, lanerako ezintasunaren agiria lortzeko aterik inork inon erraztu ez izana deitoratu du. «Espainiako Gizarte Segurantzako Institutuan esan zidaten 11 hilabete nituenetik nengoela ni polioak jota, eta, beraz, lanean jarraitu behar nuela». Halaxe: hitz horiexekin. Antzeko arrangurak eta ezinegonak dituzte Marisol Martinezek (1958, Eibar, Gipuzkoa), Yolanda Motrelek (1959, Valladolid, Espainia), Angel Gonzalezek (1959, Lasarte-Oria, Gipuzkoa) eta Kristina Garatek (1950, Ondarroa, Bizkaia). EPE Euskadiko Polio Elkarteko kideak dira, eta Gipuzkoan elkartea ehundu nahian ari dira.
Denek izan zuten polioa oso umetan, eta denei laga zien ondorioren bat. Denek diote, ordea, azken urteotan atzeman dituztela hainbat sintoma orain arte inoiz sentitu gabeak, gero eta larriago. Hara Martinezen testigantza: «Ebakuntza pila egin zizkidaten umetan, eta bizitza normal xamarra izan dut. Baina iritsi zen une bat zeinean ordura arte izan ez nituen sintoma batzuk agertu ziren. Ez ziren sintoma normalak: nekea, esaterako, neke handia», gogoratu du. «Zango bat ere atrofiatzen hasi zitzaidan». Hortik kezka. «Izan ere, guri inork ez zigun inoiz esan sintoma hauek izango genituenik; bagenekien polioa izan genuela umetan, gaitz biriko bat zela eta hainbat ondorio laga zizkigula. Orain hasi gara, ordea, bestelako sintoma batzuk sentitzen. Kasu askotan, gainera, bat-batean». Gonzalezek berretsi nahi du urteak egin zituela berak ere aparteko gorabeherarik gabe. «Nerabezarotik 50 urte bete nituen arte lehen arretako medikuak ezagutu ere ez ninduen egin». Baina, haren hitzetan ere, istorio berbera: «Neke izugarri bat sentitzen hasi nintzen, eta mina lehen sentitzen ez nuen hainbat tokitan». Kideen hitzak berreste aldera, adibide bat ipini nahi du Motrelek denek aipatzen duten neke hori zer-nolakoa den azaltzeko: sentitzen laguntzeko. «Lanean baimena eskatu behar izaten nuen aurretik irteteko».
Medikuen kontsultetan
Sintomak pilatzen ari zaizkiela diote guztiek, eta larriagotzen, baina
osasun sisteman ez dutela erantzun egokirik. Antzeko testigantzak
dituzte denek. Motrel: «Medikuek ez dakite zer ari zaigun gertatzen: usu
gertatu zaigu haiengana joan eta depresioa dugula esatea». Garate: «Ni,
familiako medikuarenean eta traumatologoarenean bakarrik izan naiz; ez
didate ez sindromerik eta ez ezer aztertu». Martinez: «Medikuek ez
dakite zer ari zaigun gertatzen. Geuk ibili behar izaten dugu polioa
izan genuela kontatzen eta, akaso, horrekin lotuta egon daitekeela
esaten. Baina medikuek ez dakite gu norengana bidali, ez dakite zer
egin... Nik, esaterako, buelta askoren ondoren jakin nuen ez nuela
traumatologoarengana joan behar; neurologoarengana joan behar nuela,
nirea arazo neurologiko bat zela». Azkarate: «Medikuek ez dute
gaixotasuna ezagutu ere egiten: haientzat, desagertutako zerbait da. Ez
dute horri buruz ikasi ere egin».
Hitz horiek berrestera etorri da solasaldiaren erdian Jon Jauregi (1958, Bilbo), gurpil aulkian. Bada nor. Medikua ofizioz, hainbat urtean aritua da. Kideen arrangura ulertzen du. «Medikua izan arren, orain dela lau-bost urtera arte sindrome horren berririk ez nuen inoiz izan. Gaitzaren ondorioak zirela uste nuen, 14 urterekin diagnostikatzen dizkizuten horiek: ez nuen pentsatu ere egiten 45 urterekin, eroriko baten ostean, halako gainbehera bat hasiko zenik niretzat». Eta bat dator: medikuen ezjakintasun hori esaldi gaizto askoren iturria da gaixo askorentzat. «'Gizena zaude', 'zaharra zaude', 'ez duzu lanik egin nahi'». Gehienak entzutea tokatu zaio berari ere. Pairatzea. «Abailduta uzten zaituzte».
Geroaren inguruko kezkak
Kanpora ere joan behar izan dute hainbatek sindromea duten jakitera.
Gonzalezek azaldu du, esaterako, Osakidetzan ate asko jo eta gero
Guttman Institutura (Badalona, Herrialde Katalanak) jo behar izan zuela
diagnostiko bila. Orain kezka du, gero eta okerrago sentitzen delako.
«Makulu batekin nabil, gailu ortopediko batekin, aise nekatzen naiz...
Asko ari zait kostatzen hori onartzea». Ezinegona ezin du ezkutatu
Martinezek ere: «Endekapenezko gaitz bat dela esaten digute; ez dakigu
nora goazen...». Elkartea bera eratzeko lanak dituzte, gero eta ahulago
sentitzen baitira. Baina lanean segitu nahi dute, osasun sisteman
beraiei arta emateko protokolo berezituak nahi dituztelako, eta lanari
utzi behar badiote, horretarako erraztasunak. Bitartean, gainbehera
moteltzea dute helburu. «Hodeien gainean bezala» ibiltzen dela esplikatu
du, esate baterako, Garatek: zuhur, erorikoak saihesteko.
No hay comentarios:
Publicar un comentario